Η προπαγάνδα στην εποχή της γεννητικής Τεχνητής Νοημοσύνης - Πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε την κριτική σκέψη στις νεότερες γενιές

Πολύ πιο πειστική και διαδραστική έχει γίνει η προπαγάνδα στην εποχή της γεννητικής ή δημιουργικής Τεχνητής Νοημοσύνης (GenAI), ενώ πλέον δεν διαχέεται μόνο από κράτη και κυβερνήσεις, που ελέγχουν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, αλλά μπορεί να παραχθεί από οποιονδήποτε έχει έναν λογαριασμό στα μέσα μαζικής δικτύωσης. Την εκτίμηση αυτή διατύπωσε στο 10ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών η ερευνήτρια Ρενέ ΝτιΡέστα (Renee DiResta), από τις κορυφαίες ειδικούς παγκοσμίως στην on-line χειραγώγηση, την εσκεμμένη παραπληροφόρηση (disinformation), τα scams και τα trolls, η οποία έχει -μεταξύ άλλων- διατελέσει σύμβουλος της αμερικανικής Γερουσίας, του Λευκού Οίκου και μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, για θέματα που σχετίζονται με την τεχνολογία και την πολιτική.

«Στο παρελθόν τα propaganda bots (ρομπότ προπαγάνδας) χρησιμοποιούσαν αργκό, η οποία δεν ήταν εγγενής στην κοινότητα (συγκεκριμένες φυλές, ταυτότητες ή πολιτικές ομάδες), που στόχευε η προπαγάνδα. Οι όροι ξεχώριζαν, επειδή ήταν λανθασμένοι. Με τη GenAI, αυτό δεν συμβαίνει πλέον. Η γλώσσα συντονίζεται πολύ καλά, ανάλογα με τους ανθρώπους στους οποίους στοχεύει η προπαγάνδα. Και έτσι είναι πολύ δυσκολότερο να την εντοπίσουμε. Επιπλέον, τα ρομπότ προπαγάνδας είναι πλέον διαδραστικά, οπότε μπορούν να συμμετάσχουν σε έναν διάλογο με τους ανθρώπους. Δημιουργείται λοιπόν πολύ διαφορετική δυναμική (...) Ενώ στην εποχή της ραδιοτηλεόρασης αυτά τα πράγματα ελέγχονταν σε μεγάλο βαθμό από κρατικούς φορείς, που ήλεγχαν ή είχαν πρόσβαση στα ΜΜΕ, σήμερα στην εποχή των social media (μέσων κοινωνικής δικτύωσης) και της GenAI, η διαδικασία έχει εκδημοκρατιστεί (...) Ο οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιήσει τη GenAI για να βελτιώσει την πειστικότητα του λόγου του. Δημιουργείται έτσι ένα πολύ πιο προσαρμοστικό περιεχόμενο, που στοχεύει καλύτερα τους ανθρώπους» επισήμανε η κα DiResta, η οποία είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια-ερευνήτρια (associate research professor) στο McCourt School of Public Policy στο Georgetown University και συγγραφέας του βιβλίου «Invisible Rulers: The People Who Turn Lies into Reality» («Αόρατοι κυβερνήτες: Οι άνθρωποι που μετατρέπουν τα ψέματα σε πραγματικότητα»).

H συλλογική αλήθεια και οι δήθεν «κλεμμένες» εκλογές του 2020 στις ΗΠΑ

Τα τελευταία χρόνια γινόμαστε μάρτυρες της δύναμης της λεγόμενης «Συλλογικής Αλήθειας» (της «αλήθειας» που συνδιαμορφώνεται από ομάδες ανθρώπων και influencers στα social media, σε αντιδιαστολή με τη θεσμική και επίσημη αλήθεια) και της συμμετοχικής δημιουργίας περιεχομένου, στην οποία ιδίως η Γενιά Ζ (σ.σ. χονδρικά όσες και όσοι γεννήθηκαν από το 1995 ώς το 2012) συμμετέχει ενεργά. Αποτελεί αυτό κίνδυνο για τη δημοκρατία; Και αν ναι, πώς θα μπορούσε να θεραπευτεί; «Η ιδέα ότι η πραγματικότητα είναι κάτι που καθορίζεται στην κοινωνία από όλους τους συμμετέχοντες είναι πολύ παλιά. Αυτό που συμβαίνει στην εποχή των social media όμως, είναι ότι οι άνθρωποι κινούνται σε πολύ πιο κατακερματισμένες πραγματικότητες, οι οποίες καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την ιδεολογική ομοιογένεια. Οι άνθρωποι που ανήκουν στην ίδια κοινότητα μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Έτσι, ενώ στη γεωγραφική γειτονιά σας μπορεί να έχετε έναν γείτονα διαφορετικό από εσάς, αυτό που βλέπετε στο Διαδίκτυο είναι ότι οι άνθρωποι ταξινομούνται αλγοριθμικά σε κοινότητες, στις οποίες οι συμμετέχοντες είναι πολύ ίδιοι μεταξύ τους και έχουν κοινές ταυτότητες» εξήγησε η Aμερικανίδα ερευνήτρια.

Ένα από τα αποτελέσματα αυτής της τάσης είναι ότι η πραγματικότητα, η αλήθεια της κάθε κοινότητας, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις πηγές που τα μέλη της θεωρούν καλές, οι οποίες καθορίζονται από τους πολιτικούς που εμπιστεύονται και τις απόψεις των ομοϊδεατών τους. «Κι όλο αυτό συχνά συμβαίνει σε μεγάλη απομόνωση, χωρίς κανείς έξω από την κοινότητα να συμμετέχει στη συζήτηση. Κι έτσι έχουμε αυτόν τον κατακερματισμό, τον οποίο μπορείτε να δείτε αρκετά καθαρά στις ΗΠΑ» τόνισε και χρησιμοποίησε ένα εύγλωττο παράδειγμα: «Πάνω από το 30% του αμερικανικού κοινού εξακολουθεί να πιστεύει ότι οι εκλογές του 2020 ήταν "κλεμμένες" (...) Και όσοι το πιστεύουν, ενισχύουν αυτή την πεποίθηση μεταξύ τους. Το να ακούνε από έναν "ξένο" ότι δεν είναι αλήθεια, δεν τους φαίνεται πολύ πειστικό (...) Μόλις πριν από λίγες ημέρες, είδαμε τον ίδιο τον επανεκλεγέντα Πρόεδρο των ΗΠΑ να εκδίδει εκτελεστικά διατάγματα, με στόχο ανθρώπους από την προηγούμενη κυβέρνησή του, που υποστήριζαν ότι οι εκλογές του 2020 δεν ήταν κλεμμένες. Βλέπουμε αυτό το ψέμα να χρησιμοποιείται για να στοχοποιήσει ανθρώπους που διαφωνούν κι ότι αυτή η αποκλίνουσα πραγματικότητα έχει σημαντική ισχύ πολιτικής δύναμης πίσω της -δεν είναι απλώς κάποιοι περιθωριακοί στο Διαδίκτυο που τη διαδίδουν, αλλά ένας απ' τους ισχυρότερους ηγέτες στον κόσμο, που χρησιμοποιεί ένα ψέμα, για να ασκήσει πολιτική εξουσία πάνω σε έναν στόχο» τόνισε.

Πρόσθεσε πως στο σκηνικό αυτό, το ερώτημα είναι πώς μειώνουμε αυτή την εξουσία. «Στα social media, ένα από τα πράγματα που εξετάζουμε είναι αν μπορούν να βγουν περισσότρεο στην επιφάνεια όχι άνθρωποι που προβάλλουν την πιο ακραία δήλωση μιας πεποίθησης, αλλά άνθρωποι που είναι πρόθυμοι να συζητήσουν, ώστε το κοινό να μπορεί να δει πώς μοιάζουν οι δύο πλευρές μιας συζήτησης. Η ελπίδα είναι ότι έτσι, αντί να βλέπουν μόνο την πολύ παγιωμένη προπαγάνδα υπέρ της θέσης τους, θα βλέπουν ένα πολύ ευρύτερο φάσμα συζήτησης και διαλόγου» σημείωσε, ενώ στο ερώτημα αν κάτι τέτοιο είναι εφικτό να γίνει, απάντησε πως πρόκειται για πολύ μεγάλη πρόκληση, δεδομένου ιδίως ότι η προπαγάνδα είναι πλέον πολύ πιο κατακερματισμένη, δεν υπάρχει ένα γενικότερο πλαίσιο αναφοράς κι αυτό επηρεάζει τη δυνατότητα συλλογικής επίλυσης προβλημάτων: «πώς μπορείς να πετύχεις οποιουδήποτε είδους συλλογική επίλυση προβλημάτων, όταν δεν μπορείς να συμφωνήσεις στα πιο βασικά γεγονότα; Πώς μπορείς να έχεις ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, όταν οι άνθρωποι δεν πιστεύουν ότι η διαδικασία ήταν νόμιμη;» διερωτήθηκε.

Ο Νίτσε, οι πεποιθήσεις, η χρησιμότητα της περιέργειας και η ανάγκη να παραμείνουμε ανοιχτόμυαλοι

Σύμφωνα με τον Φρίντριχ Νίτσε, οι πεποιθήσεις είναι πιο επικίνδυνοι εχθροί της αλήθειας από το ψέμα. Στις μέρες μας όμως, οι άνθρωποι καθοδηγούνται περισσότερο από ποτέ από τις πεποιθήσεις τους, αναζητώντας διαδικτυακό περιεχόμενο και online παρέα πλήρως ευθυγραμμισμένη με τη δική τους ιδεολογία και αλήθεια. Η δημιουργία echo-chambers (δωματίων αντήχησης) και filter-bubbles (φίλτρων πληροφορίας) με τη χρήση ΤΝ πολλαπλασιάζει την ισχύ αυτής της τάσης. Πώς μπορούμε να παραμείνουμε ανοιχτόμυαλοι στην εποχή των παγιωμένων προσωπικών πεποιθήσεων και της αλήθειας που είναι ...κομμένη και ραμμένη στα μέτρα μας;

Κατά την Ρενέ Ντι Ρέστα, οι άνθρωποι χρειάζεται να εκπαιδευτούν, ώστε να είναι σε θέση να αμφισβητούν τις βεβαιότητες και τις πεποιθήσεις τους, όταν λαμβάνουν νέα πληροφορία, η οποία μπορεί να τις καταρρίψει. «Μπορείτε να έχετε ισχυρές πεποιθήσεις. Μπορεί να θέλετε να ενεργείτε σύμφωνα με τις πεποιθήσεις σας, αλλά μπορείτε επίσης να αλλάξετε γνώμη όταν σας έρχονται νέες πληροφορίες. Η δημιουργία αυτής της κουλτούρας, ιδιαίτερα μεταξύ των νεότερων γενεών, νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει. Να έχουμε μια ταυτότητα που δεν είναι τόσο ριζωμένη σε όσα πιστεύουμε, αλλά μάλλον σε αυτή την αίσθηση της περιέργειας (...) Κι αυτό είναι κάτι που μπορούν να το ενθαρρύνουν οι ηγέτες. Να λένε πχ, "είδα αυτό και άλλαξα γνώμη" ή "πήραμε αυτές τις νέες πληροφορίες και αλλάξαμε την πολιτική μας"» επισήμανε.

Η ΤΝ ως δεκανίκι, το τζίνι έξω από το μπουκάλι και πώς χάνεται η μαγεία των ταχυδακτυλουργικών τρικ

Υπάρχει κάποιος τρόπος να προετοιμάσουμε την επόμενη γενιά ανθρώπων, ώστε να διατηρήσει την κριτική της σκέψη και την ευφυία της, σε μια εποχή που η ΤΝ πιθανότατα θα κυριαρχήσει σε πολλές από τις σημερινές ανθρώπινες δραστηριότητες; «'Εχω τρία παιδιά, ηλικίας 11, οκτώ και τεσσάρων ετών, και έχουν δει τι μπορεί να κάνει η GenAI, επειδή τη χρησιμοποιώ στο σπίτι μας, λόγω της δουλειάς μου ως ερευνήτριας. Τους δείχνω λοιπόν τι μπορεί να δημιουργήσει το Midjourney και συζητώ μαζί τους για αυτό, για το πώς μπορούμε να σκεφτούμε σήμερα την τέχνη (...) Τους λέω πως το ίδιο μπορούμε να κάνουμε με το κείμενο. Τους εξηγώ ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ΤΝ ως εργαλείο μάθησης, αλλά δίνοντας την έμφαση στο ότι τα εργαλεία αυτά δεν είναι απαραίτητα αξιόπιστα. Αυτά τα εργαλεία μπορούν να πυροδοτούν την περιέργεια, να είναι συνεργάτες μας στη μάθηση και συνομιλητές μας σε έναν διάλογο, αλλά δεν μπορούν να είναι το τελικό αποτέλεσμα της εργασίας μας ούτε η τελική πηγή (...) Οπότε, για μένα, ο τρόπος που έχω επιλέξει να το διαχειριστώ στην οικογένειά μας –και ο τρόπος που βλέπω συναδέλφους μου να το διαχειρίζονται– είναι να διδάξουμε στα παιδιά να μην φοβούνται την ΤΝ, να την αντιμετωπίζουν ως εργαλείο, αλλά και να μην εξαρτώνται υπερβολικά από αυτή. Να τους πούμε "δεν θέλεις να απενεργοποιήσεις τη δική σου δημιουργικότητα και κριτική σκέψη και να βασίζεσαι σε κάτι σαν δεκανίκι, πρέπει να το αντιμετωπίζεις ως εργαλείο για το μέλλον, αλλά όχι κάτι στο οποίο θα αγκιστρωθείς"» υπογράμμισε και πρόσθεσε ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι γραμματισμού, που χρειάζεται να συνοδέψουν την εποχή αυτή και ένας από αυτούς είναι το AI Literacy, δηλαδή ο γραμματισμός πάνω στη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Είναι αισιόδοξη ότι οι επόμενες γενιές ανθρώπων, ήτοι η Γενιά Α (σ.σ. όσες και όσοι έχουν γεννηθεί μεταξύ 2010-2012 και 2024-2025) και η Γενιά Β (σ.σ. τα παιδιά που θα γεννηθούν από φέτος έως το 2039), θα καταφέρουν να διατηρήσουν την κριτική τους σκέψη και δημιουργικότητά τους; «Είμαι αισιόδοξη μόνο και μόνο επειδή θυμάμαι τον εαυτό μου – πήγαινα γυμνάσιο όταν το Διαδίκτυο έγινε ευρέως προσβάσιμο και μπόρεσα για πρώτη φορά να φτιάξω μια ιστοσελίδα και να μάθω HTML (...) Η συνειδητοποίηση ότι όχι μόνο μπορούσα να δημιουργήσω κάτι, αλλά και να το μοιραστώ με άλλους ανθρώπους, ήταν κάτι συναρπαστικό για μένα. Και το βλέπω αυτό στα παιδιά μου -τη συνειδητοποίηση ότι, αν ονειρευτούν κάτι, μπορούν να το δημιουργήσουν. Και νομίζω ότι αυτό τα ενέπνευσε να αναπτύξουν νέες δεξιότητες, για να υποστηρίξουν το όνειρό τους. Δεν τους αρκεί πια μόνο η εικόνα που παράγει η GenAI, η οποία είναι μέτρια· θέλουν να μάθουν να επεξεργάζονται εικόνες μόνα τους, να τις βελτιώσουν. Οπότε έχουν αναπτύξει ένα ενδιαφέρον για την ψηφιακή τέχνη γενικότερα. Η αισιοδοξία μου προέρχεται από όλα αυτά, αλλά και από την πεποίθηση ότι η ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην κοινωνία με εποικοδομητικούς τρόπους είναι διαχρονικά αυτό που μας βοηθά να προχωρήσουμε μπροστά. Το τζίνι δεν ξαναμπαίνει στο μπουκάλι. Δεν πρόκειται να επιστρέψουμε πίσω. Οπότε το ερώτημα είναι πώς προσαρμοζόμαστε και τη χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά και πώς μπορούμε να μετριάσουμε τις χειρότερες επιπτώσεις της. Για παράδειγμα να πούμε στα παιδιά: "Να πώς λειτουργεί η πολιτική και να πώς λειτουργεί η προπαγάνδα που παράγεται από την ΤΝ". Μπορείς πραγματικά να βοηθήσεις τους ανθρώπους να δουν τα κόλπα, ώστε να μην την πατήσουν ξανά» είπε και πρόσθεσε πως είναι σαν να βλέπεις έναν ταχυδακτυλουργό με τράπουλα: μόλις μάθεις πώς γίνεται ένα κόλπο, τα ταχυδακτυλουργικά τρικ δεν σε ξεγελούν πλέον τόσο συχνά...