Η χρήση του λευκού μπαστουνιού ως μέσο για την ανεξάρτητη διαβίωση

Η απρόσκοπτη και αποτελεσματική διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία συνιστά αναμφίβολα ουσιαστικό δείκτη πολιτικής και πολιτισμικής προόδου και συγκαταλέγεται στα δομικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν ένα σύγχρονο, συμπεριληπτικό, κοινωνικό Κράτος.  Το ποιοτικό άλμα, τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς, συντελέστηκε με την υιοθέτηση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, η οποία κυρώθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων με το ν.4074/2012 (ΦΕΚ 88^α) και θέτει τις προϋποθέσεις για την ουσιαστική μετάβαση από μια ιατροκεντρική θεώρηση της αναπηρίας σε ένα αμιγώς δικαιωματικό μοντέλο. Ένα από τα βασικότερα δικαιώματα που συγκροτούν τον πυρήνα της Σύμβασης, είναι το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση, που κατοχυρώνεται στο αρθ.19 αυτής.  

Σε αυτό το πλαίσιο, μια κατηγορία  ατόμων που χρήζει ειδικής εκπαίδευσης, προκειμένου να κατακτήσει την πλήρη ανεξαρτησία, είναι οι συμπολίτες μας με οπτική αναπηρία. Παρά το γεγονός ότι η ελεύθερη και ανεμπόδιστη μετακίνηση των τυφλών και με μειωμένη όραση ατόμων θεωρητικά κατοχυρώνεται σε ίση βάση με το γενικό πληθυσμό, εντούτοις ξεκινούν από διαφορετική αφετηρία, διότι υπάρχουν κάποιες εγγενείς δυσκολίες και εμπόδια προσβασιμότητας.  

Το λευκό μπαστούνι αποτελεί τον πιο διαδεδομένο τρόπο αυτόνομης, ασφαλούς και ανεμπόδιστης μετακίνησης των ατόμων με οπτική αναπηρία σε εσωτερικούς χώρους και στο εξωτερικό περιβάλλον. Η χρήση του δεν είναι απλή, διότι βασίζεται σε ένα σύνθετο πλέγμα μεθόδων και τεχνικών, που επιτρέπουν στο χρήστη να κινείται και να προσανατολίζεται με πλήρη ασφάλεια και αποτελεσματικότητα, χρησιμοποιώντας τις άλλες αισθήσεις και δεξιότητές του, όπως ακοή, αφή, αντιληπτική ικανότητα, αξιοποιώντας παράλληλα και την πιθανή υπολειπόμενη όραση σε περίπτωση που είναι λειτουργική. 

Η εκπαίδευση των ενήλικων ατόμων με πρόβλημα όρασης στην κινητικότητα, τον προσανατολισμό και τις δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης παρέχεται δωρεάν από το 1994 μέχρι και σήμερα αποκλειστικά από την αρμόδια υπηρεσία του Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών, η οποία είναι στελεχωμένη με εξειδικευμένους επιστήμονες, τους εκπαιδευτές κινητικότητας, προσανατολισμού και δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης. Από το 1992 μέχρι το 2000 λειτουργούσε το Κέντρο Κινητικότητας και Προσανατολισμού (Κε.Κι.Προ.), το οποίο κάλυπτε τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών στους ανωτέρω τομείς. Σήμερα οι ανήλικοι εκπαιδεύονται από το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών (ΚΕΑΤ). Μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής του από τον εκπαιδευτή κινητικότητας, ο εκπαιδευόμενος είναι σε θέση να ανιχνεύει τα εμπόδια, να διασχίζει τους δρόμους, να χρησιμοποιεί τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, να συνδυάζει τις πληροφορίες που λαμβάνει και να αξιοποιεί σωστά τα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται μέσω των υπόλοιπων αισθήσεων του και της μορφολογίας του εδάφους. Επιπλέον, μαθαίνει να διαχειρίζεται κατά το δυνατόν τα εμπόδια προσβασιμότητας και να ακολουθεί εναλλακτικές διαδρομές, όπου είναι εφικτό. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται πλέον πλήρως λειτουργικός, αφού μπορεί να ζει ανεξάρτητα και να μετακινείται με άνεση και ασφάλεια όπου επιθυμεί.

Η κατάσταση όμως είναι ιδιαίτερα δύσκολη, λόγω της αριθμητικής ανεπάρκειας των εκπαιδευτών σε σχέση με τους υπό εκπαίδευση πολίτες, με αποτέλεσμα ο χρόνος αναμονής για την Αττική να είναι περίπου δύο χρόνια και σε ορισμένες περιοχές της περιφέρειας η κάλυψη των αναγκών να είναι αδύνατη. Την περίοδο αυτήν δραστηριοποιούνται ενεργά στη χώρα συνολικά οκτώ εκπαιδευτές, με αποτέλεσμα να μην επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών των ατόμων με οπτική αναπηρία.

Η Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Εργασίας  και Κοινωνικών Υποθέσεων,  αποσκοπώντας στην υλοποίηση συμπεριληπτικών, δημόσιων πολιτικών, συγκρότησε ομάδα εργασίας με τη συμμετοχή όλων των συναρμόδιων Υπουργείων, υπηρεσιακών παραγόντων και εμπλεκόμενων φορέων, η οποία είχε ως  θεματικό αντικείμενο αφενός την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης και αφετέρου την ανάληψη θεσμικών πρωτοβουλιών για τη βελτίωση του πλαισίου εκπαίδευσης των ατόμων με οπτική αναπηρία στην κινητικότητα, τον προσανατολισμό και τις δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης. Το θεσμικό πλαίσιο σε αυτόν τον τομέα είναι ελλιπές, ωστόσο για πρώτη φορά αναλαμβάνεται κρατική πρωτοβουλία για τη συνολική προσέγγιση και επίλυση του ζητήματος. Στο πόρισμα της ομάδας εργασίας διερευνήθηκαν τρόποι, έτσι ώστε να αναπτυχθεί με εύρυθμους όρους ένα σύγχρονο και βιώσιμο πρόγραμμα εκπαίδευσης νέων εκπαιδευτών στη συγκεκριμένη ειδικότητα. Σε αυτήν την κατεύθυνση, πρόθεσή μας είναι να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί για πρώτη φορά πρόγραμμα εκπαίδευσης εκπαιδευτών αποκλειστικά στην Ελλάδα. Η Κυβέρνηση, ανταποκρινόμενη στην προγραμματική της δέσμευση για διασφάλιση της ανεξάρτητης διαβίωσης για όλα τα άτομα με αναπηρία, και συναισθανόμενη πλήρως την ιδιαίτερη μέριμνα που οφείλει να επιδεικνύει, προκρίνει τη θέσπιση του κατάλληλου πλαισίου κατάρτισης εκπαιδευτών κινητικότητας, προσανατολισμού και δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης, αλλά και επέκτασης των απαιτούμενων υποστηρικτικών υπηρεσιών για τα άτομα με οπτική αναπηρία.